Over UCALL

Het Utrecht Centre for Accountability and Liability Law (UCALL) is een groep van wetenschappelijke onderzoekers binnen het Departement Recht van de Universiteit Utrecht die gezamenlijk multidisciplinair onderzoek verrichten naar de grenzen van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid in Nederland, in Europa en daarbuiten. 

Programmaleiders

Het onderzoekscentrum wordt geleid door programmaleiders Elbert de Jong en Johannes Bijlsma.

Onderzoekers

Ons onderzoeksveld

Afzetlint met waarschuwing "gevaar", in het Spaans "peligro"

Wanneer er in Nederland of Europa iets misgaat of dreigt te gaan, is er een aanhoudende vraag naar het inzetten van juridische instrumenten om natuurlijke personen, rechtspersonen, de overheid of andere instituties verantwoordelijk te kunnen stellen. Dat pleegt te gebeuren door naar nationaal (Nederlands), Europees of internationaal recht aansprakelijkheid te vestigen voor die persoon of entiteit.

Het kan daarbij gaan om een privaatrechtelijke aansprakelijkheid (bijvoorbeeld uit onrechtmatige daad of toerekenbare tekortkoming in de nakoming van een contract), een strafrechtelijke aansprakelijkheid, een bestuursrechtelijke aansprakelijkheid of een staatsaansprakelijkheid. Wordt door de rechter geoordeeld dat de betrokken persoon of entiteit inderdaad aansprakelijk is voor het geleden nadeel, dan kan dit bijvoorbeeld resulteren in de plicht tot het betalen van schadevergoeding aan het slachtoffer, het opleggen van strafrechtelijke sancties, of het opleggen van bestuursrechtelijke sancties en maatregelen, een en ander al dan niet in combinatie met elkaar. Dat laatste hoeft overigens niet op elkaar te zijn afgestemd.

Man staat met rug naar ons toe tegenover een muur

Met het verbinden van sanctionerende, althans corrigerende rechtsgevolgen aan aansprakelijkheidsstelling wil men wat bereiken. Maar moet alles mogelijk zijn? Zijn er dan geen grenzen aan de mogelijkheden van aansprakelijkheid? Bestaat er geen behoefte aan begrenzingsmechanismen binnen het privaatrechtelijk, strafrechtelijk en bestuursrechtelijk aansprakelijkheidsrecht? Of gaat het toedelen van verantwoordelijkheid, al dan niet via het aansprakelijkheidsrecht, wellicht in bepaalde gevallen nog niet ver genoeg en ligt juist een oprekking van de verantwoordelijkheid van burgers, overheden en/of bedrijven voor de hand?

Speelt de aard van de normschending (mensenrechtenschending, schending van nationale, Europese of internationale normen) hierbij wellicht een rol? En moet niet onderscheiden worden tussen enerzijds de mogelijkheden en anderzijds de (neven)effecten van de verschillende juridische instrumenten voor aansprakelijkheidsstelling? Wie bepaalt op normatief en feitelijk niveau de (grenzen aan) aansprakelijkheid en wie zou dat moeten zijn, mede bezien vanuit het perspectief van rechtsstatelijke beginselen als het legaliteitsbeginsel en het rechtszekerheidsbeginsel? Wat is de verhouding (of: afgrenzing) tussen verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid en moet verantwoordelijkheid steeds leiden tot aansprakelijkheid of in elk geval een juridisch afdwingbare ‘draagplicht’?

Onze focus

Denkend vanuit deze fundamentele vragen is de aandacht in het bijzonder gericht op de mogelijkheden en argumenten om de hiervoor aangeduide, meestal normatief bepaalde, grenzen van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid al dan niet te verschuiven. Dit kan geschieden door wijzigingen, uitbreidingen of juist beperkingen van aansprakelijkheid, zowel op systeemniveau als in specifieke gevallen. Gegeven de inherente dynamiek van het recht, dat immers voortdurend in ontwikkeling en aan verandering onderhevig is, mede ingegeven door maatschappelijke en juridische ontwikkelingen (individualisering, secularisering, Europeanisering, globalisering) en gegeven de natuurlijke expansiedrang van aansprakelijkheden, is de ambitie van de Utrechtse onderzoekers om nader te bepalen of er grenzen aan en van aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid zijn, en zo ja, welke die grenzen zouden moeten zijn en waar mogelijkheden tot ontwikkeling liggen.

Tot waar reikt iemands aansprakelijkheid?

Binnen deze benadering wordt het begrip ‘grenzen’ in ruime zin opgevat. Het gaat niet alleen om nationale, juridische grenzen (‘Tot waar reikt iemands aansprakelijkheid?’). Het betreft vooral ook verkenningen van de grenzen tussen de diverse deelgebieden van het recht (strafrecht, bestuursrecht, privaatrecht, en Europees en internationaal recht), verkenningen van de grenzen met andere rechtsstelsels (in Europa en daarbuiten), verkenningen van de grenzen aan het systeem en zijn institutionele vormgeving (blijkend uit de werking en effecten van de actoren die de grenzen bepalen, zoals de rechter, de wetgever, het bestuur en andere ‘regelgevers’), verkenningen van de grenzen ten opzichte van andere wetenschapsdisciplines (economie, psychologie, sociologie, etc.) en om verkenningen van de grenzen tussen verantwoordelijkheid en aansprakelijkheid.

Download: volledig onderzoeksprogramma UCALL (pdf)